Tumor možemo kliničkim pregledom napipati ili ga otkriti radiološkim metodama tek kada dostigne određenu veličinu. Tumor veličine oko l cm dostupan je pregledu i teži oko 1 g. Vreme da se umnoži jedna tumorska ćelija i da tumor postane dostupan dijagnostičkim metodama je oko 5 godina. „Pretklinička faza“ predstavlja vreme rasta i trajanja tumora do 1cm, a „ klinička faza“ označava vreme rasta i trajanja tumora od 1 cm nadalje, kada tumor postaje klinički palpabilan. Do tog vremena rast tumora je obično spor, nakon ovog perioda dolazi do procesa invazije nakon čega rast tumora postaje ubrzan i broj ćelija u njemu eksponencijalno raste. Nakon faze ubrzanog rasta, zbog povećanja veličine tumora u njemu dolazi do izumiranja ćelija zbog nedovoljne prokrvljenosti, što ponovo usporava rast tumora. Problem je što i mali, nepipljivi tumori mogu metastazirati Cilj lečenja raka dojke je otkriti klinički nemanifestnu bolest, odnosno nepipljiv tumor. Značaj preventivnih pregleda, a naročitovano organizovanog skrininga za rak dojke je očigledan jer jedino na taj način možemo smanjiti smrtnost od raka dojke.
Pregled dojke započinje uzimanjem anamnestičkih podataka u vezi sa faktorima rizika i eventualnim simptomima bolesti. Da li je pacijentkinja sama napipala zadebljanje, čvor, da li ima sekreciju iz dojki, uvećanje dojke, da li je primetila crvenilo, bol, otok dojke ili pazušnih limfnih čvorova, da li je primetila uvlačenje bradavice ili kože dojke, da li je primetila deformitet i ranu na dojci ili bradavici, neka su od pitanja koja postavljamo uzimajući anamnezu.
Fizikalni pregled podrazumeva:
Inspekciju. Inspekcijom , gledanjem se utvrđuje da li postoji neki od gore nabrojanih simptoma.
Palpaciju: to je pregled pipanjem obe dojke, obe pazušne jame, obe natključne jame. Pregled dojke podrazumeva pregled svih sedam regiona dojke: bradavice, centralnog kvadranta, unutrašnjeg gornjeg kvadranta, unutrašnjeg donjeg kvadranta, spoljašnjeg gornjeg, spoljašnjeg donjeg kvadranta i aksilarnog produžetka dojke. Palpacijom se uočava konzistencija tkiva dojke i njena homogenost, kao i prisustvo dvodimenzionalnih ili trodimenzionalnih promena u njoj. Nalaz može varirati od elastičnog, dobro razvijenog žlezdanog tkiva, preko dvodimenzinalnih ploča u sklopu fibrocistične i fibroadenomatozne displazije dojke, preko grube, granulirane displazije sa naznakom treće dimenzije koja je karakteristična za teži stepen proliferativne displazije sa sklerozirajućom adenozom i atipičnom duktalnom hiperplazijom, sve do jasno palpabilnog trodimenzionalnog čvora, tumora. Obavezno se blagim pritiskom na bradavicu proveri da li postoji sekrecija iz dojki. Nakon toga pristupa se pregledu pazušnih i natključnih jama. Proverava se da li postoje palpabilne limfne žlezde u njima. U kliničkom nalazu neophodno je opisati promene. U slučaju palpabilnog tumora neophodno je navesti lokalizaciju, veličinu, oblik, ograničenost tumora, fiksiranost prema koži i podlozi, postojanje rane na koži ili bradavici dojke, pasivno ili aktivno povlačenje kože nad tumorom, da li postoji fenomen fluktuacije nad tumorom ili ne. Obavezno opisati ako postoji otok, crvenilo ili mreškanje kože u vidu „kore pomorandže“. Ukoliko postoji sekrecija, opisati kakvog je izgleda. Kod opisivanja pazušnih i natključnih jama napisati da li postoje palpabilne limfne žlezde; ukoliko postoje, opisati da li su pojedinačne ili u paketima, da li su meke ili tvrde konzistencije, da li su fiksirane za kožu ili zid grudnog koša.
Klinički pregled iskusnog hirurga može da otkrije i tumor manji od 1 cm. Ukoliko se koristi samo fizikalni pregled, dijagnostika malignog tumora tačna je u 65 do 85% slučajeva. Navedenim kliničkim pregledom procenjuje se lokoregionalna proširenost raka dojke, određuje se T( tumor) i N(limfni nodusi) klasifikacija raka dojke.
Razne dijagnostičke metode možemo koristiti radi otkrivanja promena u dojkama. Izbor metode zavisi od godina pacijentkinje, kliničkog nalaza, faktora rizika, od toga da li je na dojkama ranije rađen operativni zahvat, da li pacijentkinja ima implante u dojkama. Kod mlađih žena do 40. godine života ultrazvuk je metoda izbora. Njegove prednosti u odnosu na mamografiju su neškodljivost i bolja uočljivost malignih promena zbog gustine parenhima dojke kod mlađih žena. Razvojem tehnologije omogućeno je da se uoče malignomi dojke promera do 5 mm. Najveća vrednost ultrazvuka je u razlikovanju cističnih od solidnih promena. Loše je što teško registruje mikrokalcifikacije u dojci koje mogu biti znak duktalnog in situ karcinoma, pa je moguće ne prepoznati difuzni infiltrativni proces u dojci; takođe je moguće karcinom zameniti fibromom. Metoda nije prikladna za masovni skrining.
Mamografija predstavlja nativni rendgenski snimak dojki. Može se obaviti na analognom ili digitalnom mamografu. Snimanje se vrši u dva pravca, u kraniokaudalnom i mediolateralnom, oblikvus položaju, pri čemu je važno da budu obuhvaćeni svi delovi dojke. Kod žena posle 40. godine mamografija je metoda izbora za dijagnostiku i skrining raka dojke. Najbolja reproducibilnost i najmanja mogućnost greške u dijagnozi je kod „masnih dojki“, jer je gustina tkiva dojke mala, pa se lako mogu uočiti mikrokalcifikacije i kondenzacije u parenhimu dojke. Za diferencijalnu dijagnozu simptomatske dojke koriste se specijalna snimanja - galaktografija, pneumocistorafija, stereotaktična mamografija radi FNA biopsije ili radi markacije nepalpabilne promene ili mikrokalcifikacija. Specimen mamografija je rendgensko slikanje izvađenog, prethodno mapiranog, obeleženog uzorka iz dojke u kome postoji sumnjiva promena. Specimen mamografija se radi da bi se proverilo da li uzet odgovarajući uzorak i da li je sumnjva promena odstranjena u celini, nakon čega se isti uzorak šalje na patohistološki pregled.
NMR (Nuklearna magnetna rezonanca) dojki se ne koristi rutinski za dijagnostikovanje promena u dojkama. Ona ima značajnu ulogu za diferencijalnu dijagnozu recidiva, ponovne pojave bolesti , posle poštedne operacije na dojci i kod zračene dojke. U hirurgiji dojke posle operacija karcinoma sve češće se rade rekonstruktivni zahvati implantacijom proteze, takođe je povećan i broj estetskih operacija ugradnjom implanta. Zbog toga je magnetna rezonanca kod ovih pacijentkinja metoda izbora i služi kako za otkrivanje minimalnog raka dojke tako i za otkrivanje rupture kapsule proteze. NMR je pokazala dobre rezultate i u ranijem dijagnostikovanju promena kod osoba sa nasleđenim mutacijama u BRCA1 i BRCA2 genu.
Radi lakšeg sporazumevanja između kliničara i dijagnostičara za opisivanje promena u dojkama uvedena je BI RADS klasifikacija. Ona se koristi za opisivanje promena dijagnostikovanih ultrazvučno, mamografski i na magnetnoj rezonanci.
Klasifikuje se od 0 do 6:
Klasifikacija promene je ujedno i orijentacija hirurgu da li promenu treba pratiti, dodatno je dijagnostikovati ili učiniti biopsiju promene.
U cilju dijagnostike koriste se i biopsije suspektnih promena.
Razlikujemo FNA biopsiju, biopsiju finom iglom,
Kor biopsiju, biopsiju širokom iglom;
Sve češće su u upotrebi biopsije vođene ultrazvukom, mamografijom ili stereotaktične, kompjuterski vođene biopsije nepipljivih lezija - ROLL biopsije (Radioguided Ocult Laesion Localisation).
Koriste se i otvorene incizione ili eksizione biopsije tumora, kao i incizione biopsije kože dojke.
Takođe se u cilju dijagnostike vrši i citološki pregled punktata cisti i iscetka dojki.
Cilj ovih pregleda je dobar preoperativni plan i pravilan izbor hirurške intervencije u cilju izlečenja raka dojke minimalnim hirurškim zahvatom.
Radi pravilnog određivanja stadijuma bolesti koriste se i ultrazvuk trbuha, snimak pluća, nekad i koštanog sistema, kao i analiza biohemijskih parametara i tumorskih markera iz krvi. Za praćenje bolesti i procenu efekta lečenja često se koristi i kompjuterizovana tomografija, scintigrafija, scintigrafija eritrocitnim pullom, retko i PET scan (pozitron emisiona tomografija).