Adenomi hipofize je dobroćudni tumor koji se po svojim kliničkim, patološkim i biološkim osobinama bitno razlikuju od ostalih tumora u glavi. Oni su hormonski aktivni i uslovljavaju pojavu brojnih "klasičnih " endokrinih sindroma. Razlikuju se u veličini i brzini rasta. Mikroadenomi, veličine do 10 mm imaju tendenciju sporog rasta, dok drugi mogu pokazivati brz rast i značajnu invaziju okolnih struktura.
Adenomi hipofize važe za najčešće uzroke poremećaja funkcije hipofize. Pritiskom na žlezdano tkivo hipofize može doći do smanjene funkcije, ili zbog pojačanog lučenja hormona do povećane funkcije hipofize. Česti su i kompresivni efekti na okolne strukture, među kojima su najčešći poremećaji vidne funkcije koji su kasni znaci obolenja zbog pritiska na optičke nerve ili hijazmu-mesto ukrštanja očnih nerava. Većina adenoma dijagnostikuje se kada se pojave znaci endokrine disfunkcije, tako da je u slučaju sekretornih adenoma poremećaj funkcije vida retko inicijalna pojava. Međutim, nesekretorni tumori dugo ostati asimptomatski, tako da su poremećaji vidne funkcije često prvi simptomi oboljenja kada je tumor dostigao veće razmere.
Mada se adenomi hipofize mogu javiti u svim uzrastima, najveću incidencu ima ženska populacija između treće i šeste decenije života. Klinički se mogu manifestovati povećanom sekrecijom pojedinih hormona, znacima smanjene sekrecije hormona, kao i kompresivnim efektom na okolne strukture.
Najranije znake širenja adenoma hipofize van selarne lože i kompresije na okolne strukture čine glavobolja i poremećaji vida, odnosno neurooftalmološke manifestacije. Zbog toga se većina bolesnika prvo obraća oftalmologu.Ispitivanje vidne oštrine i vidnog polja kod pacijenata sa hormonalnim poremećajima značajno je za rano otkrivanje propagacije adenoma hipofize. Glavobolja, pojava duplih slika, poremećaj pokreta očne jabučice, takođe upućuju na pregled oftalmologa u cilju otkrivanja tkz. nesekretornih tumora hipofize.
Glavobolja u ranom stadijumu nastaje kao posledica rastezanja moždane opne. Može biti izrazito jaka, u prednjem delu glave, iza očiju. Kasnije, kada tumor probije dijafragmu, glavobolja se smanjuje, međutim u stadijumu razvoja povišenog intrakranijalnog pritiska ili zahvaćenosti okolnih nervnih struktura ponovo se uspostavlja, često praćena povraćanjem ili pojavom bola u predelu lica.
Pacijenti u početnom stadijumu bolesti, obično, ne primećuju ispade u vidnom polju zbog očuvane vidne oštrine. Kako većina adenoma hipofize sporo raste, dovodi i do postepenog, progresivnog gubitka vidne oštrine, obično više izražene na jednom oku. Većina pacijenata se žali na zamagljen vid, mada postoje i oni sa pozitivnim objektivnim nalazom, a bez subjektivnih smetnji.
Dvoslike, prate ekspanziju tumora hipofize. Spuštenost gornjeg kapka nastaje u odmakloj fazi bolesti kada već postoje veliki defekti vidnog polja i značajno smanjenje vidne oštrine. Najčešće je zahvaćen okulomotorni nerv, tipično parcijalno uz poštedu vlakana koja regulišu širinu zenice.
Kompresivni simptomi okolnih struktura javljaju se kao kasni znaci ekstraselarnog širenja adenoma hipofize. Može doći do poremećaja metabolizma tečnosti, masti i ugljenih hidrata, insipidni dijabet, poremećaj regulacije telesne temperature, poremećaj sna, aure halucinacija ukusa i mirisa, kao i mentalni poremećaji i neadekvatne emocionalne reakcije.
Jedna od primarnih indikacija za hirurško uklanjanje adenoma hipofize je progresivno oštećenja funkcije vida. Cilj operativnog tretmana ovih tumora je zaustavljanje progresije odgovarajućih simptoma i maksimalna zaštita i oporavak vidne funkcije, neurološkog, psiho-emotivnog i hormonalnog statusa, čime se obezbeđuje povratak aktivnom životu i radu i utiče na dužinu i kvalitet života pacijenta. Poslednjih decenija napredak neuroradioloških metoda, mikrohirurgije i postoperativnog tretmana, omogućuje ostvarenje ovog cilja u većine pacijenata.
Doc. dr sci. med. Desanka Grković